Page 33 - HHR-HNR 2.0

effecten van de radiatie zijn stemvermoeidheid, een verminderde dynamiek- en stemomvang, stembandatrofie, oedeem, mucositis, vorming van littekenweefsel, veranderingen in hydratatie en xerostomie (Fung, Yoo et al. 2001, Fung, Lyden et al. 2005, Starmer, Tippett et al. 2008). Afhankelijk van dosis en fractie veroorzaakt radiatie ten eerste een ontsteking van het bestraalde gebied, met als gevolg ulceratie van huid en/of weefsel (Ward and van As-Brooks 2007). In extreme gevallen kan er atrofie of zelfs necrose optreden. Bestraling in combinatie met chemotherapie versterkt de negatieve effecten en brengt daarnaast ook nog andere bijwerkingen met zich mee, zoals misselijkheid, braken en/of smaakverandering (Allal, Bieri et al. 1997). Er worden tot een jaar na de gecombineerde chemoradiotherapie effecten gezien op de stem en spraak (Van der Molen, Van Rossum et al. 2012). Wanneer een tumor met behulp van een chirurgische ingreep wordt verwijderd kan dit de fysiologie van de stemgeving aantasten. Door een chirurgische ingreep kan zenuwletsel ontstaan of kan de massa van de stembanden zijn veranderd, waardoor de stem en het slikken verstoord kunnen zijn. Wanneer bijvoorbeeld de stembanden zijn aangetast of de stembandbeweging beperkt of onregelmatig is, dan kan dit leiden tot een onvolledige sluiting van de glottis. Dit kan leiden tot stemloosheid, heesheid, beperkingen in luidheid en toonhoogte, pijn en moeite met stemgeven (Starmer, Tippett et al. 2008). Grotere tumoren die zich in het gebied van de larynx bevinden kunnen chirurgisch behandeld worden met een laryngectomie, een verwijdering van het strottenhoofd (Ward and Van As 2014). Een laryngectomie heeft ingrijpende gevolgen voor de kwaliteit van leven aangezien de pati\u00EBnt zijn natuurlijke stembron verliest (Singer, Merbach et al. 2007, Ward and Van As 2014). Naast de directe invloed van de chirurgische ingreep op de anatomie van de larynx, kunnen er ook als gevolg van een tracheotomie of gastrostomie stemproblemen ontstaan. Door bijvoorbeeld enkele veranderingen in het klimaat van de longen en/of het spraakkanaal of het verstoren van het slikmechanisme.\u000DAndere effecten op de stemgeving na de behandeling van hoofd-halstumoren kunnen beperkingen in conditie en/of longfunctie zijn. Veranderingen in longfunctie die de stemvorming indirect kunnen be\u00EFnvloeden kunnen door middel van spirometrie worden gemeten. De belangrijkste en betrouwbaarste meting hiervan is de geforceerde vitale capaciteit (Garcia-Rio, Pino et al. 2004). Hiermee wordt de volumeverandering van de longen tussen de maximale in- en uitademing gemeten.\u000D5.3.2.2 Meetmethodes stemkwaliteit\u000DDe kwaliteit van de stem en veranderingen in de stemgeving kunnen in meerdere dimensies worden gemeten. Een multidimensionale beoordeling wordt aangeraden, hierbij wordt de stem zowel subjectief als objectief beoordeeld (Orlikoff, Kraus et al. 1999, Dejonckere, Bradley et al. 2001, Meleca, Dworkin et al. 2003, Friedrich and Dejonckere 2005, Jacobi, van der Molen et al. 2010). Voor het aantonen van het effect van de tumor en de behandeling zijn ook de meetpunten van belang, in het bijzonder het doen van een voormeting (Jacobi, van der Molen et al. 2010). Naast de objectievere methodes zoals akoestische metingen (Jacobi, van der Molen et al. 2010), electroglottografie, aerodynamische of stroboscopische metingen, wordt de stem vaak subjectief gemeten door middel van pati\u00EBntgerichte vragenlijsten zoals de Voice Handicap Index VHI; (Jacobson, Johnson et al. 1997, Van Gogh, Mahieu et al. 2007), de Voice-related Quality of Life (V-RQoL) (Hogikyan and Sethuraman 1999), of algemene kwaliteit van leven vragenlijsten (bijv. EORTC C30/HN35;(Aaronson, Ahmedzai et al. 1993, Bjordal, Hammerlid et al. 1999), de FACT H&N (Cella, Tulsky et al. 1993), de HNCI(Funk, Karnell et al. 2003), de LENT-SOMA (Denis, Garaud et al. 2003)). De meeste algemene kwaliteit van leven vragenlijsten zijn echter slecht uitgerust met betrekking tot onderdelen over stem en er wordt vaak geen verschil gemaakt tussen stem en spraak (Jacobi, van der Molen et al. 2010).\u000D32\u000D